Park Kultury i Wypoczynku w Gliwicach

---

Nazwa

Nazwa lasu miejskiego (niem. Stadtwald) jest obecna już na mapach z 1812 roku. Historycznie, cała dzisiejsza dzielnica Zatorze także nosiła nazwę Stadtwald. Ważnym punktem w dziejach tych terenów jest ulica Okrzei, która została wytyczona w 1904 roku i początkowo funkcjonowała jako Stadtwaldstraße.

Po zakończeniu II wojny światowej, w 1945 roku, zaczęto używać nazwy Park Kultury i Wypoczynku. Pełna nazwa tego obiektu to Park Kultury i Wypoczynku dla miast Gliwice-Zabrze, często skracana do Park Gliwice-Zabrze. Warto dodać, że od 1992 roku obszar ten uzyskał status Lasu Komunalnego. W przestrzeni lokalnej używane są również inne określenia, takie jak Las Żorek (Siorek), Park Leśny oraz Lasek Chorzowski.

Obszar

Park Kultury i Wypoczynku usytuowany jest w wschodniej sekcji Gliwic, a jego granice obejmują kilka znaczących punktów:

• Od zachodu zlokalizowane są Cmentarz Lipowy oraz Nowy cmentarz żydowski,
• Od południa ograniczają go ulice Brzozowa i Chorzowska,
• Od północnego wschodu ciągnie się Aleja Jana Nowaka-Jeziorańskiego,
• Na północy natomiast znajdują się pola uprawne.

W okolicy ulicy Karola Szymanowskiego, która krzyżuje się z parkiem, można dostrzec ruiny fundamentów, które najprawdopodobniej są pozostałościami po niemieckim magazynie amunicji.

W obrębie parku znajdują się także siedem wzniesień o wysokości dochodzącej do kilkunastu metrów, które stanowią relikty kulochwytów używanych w przeszłości w strzelnicach. Przez teren parku przepływają przydrożne rowy melioracyjne, a także znajduje się tam ścieżka dydaktyczna. Ta ostatnia posiada kilka tablic informacyjnych, które przedstawiają najczęściej występujące gatunki drzew. Długość ścieżki dydaktycznej wynosi 975 m i prowadzi ona między placem zabaw przy ul. Brzozowej a innym placem zabaw zlokalizowanym przy ul. Horsta Bienka.

Powierzchnia

• W 1865 roku park miał powierzchnię 1612 mórg (około 412 ha),
• W 1885 roku jego powierzchnia wynosiła już 1608 mórg (411 ha),
• W 1931 roku odnotowano 350 ha,
• Po 1945 roku zajmował 364 ha,
• W 2008 roku jego powierzchnia zmniejszyła się do około 224 ha,
• a w 2010 roku wyniosła 197,6 ha.

Drzewostan

W Parku Kultury i Wypoczynku w Gliwicach, dendrologiczne bogactwo przyciąga uwagę miłośników przyrody. W parku dominują gatunki liściaste, w szczególności buki oraz dęby, które tworzą zdecydowaną większość siedlisk. To właśnie w tych warunkach można dostrzec także sporadycznie występujące drzewa iglaste.

W ramach zarządzania parku przeprowadzane są regularne cięcia sanitarne drzew, które pozwalają na utrzymanie zdrowia ekosystemu. Na stosunkowo niewielkich powierzchniach parku ocalały starsze drzewostany, które są zróżnicowane pod względem typów siedlisk. Na obszarze tym wykształciły się charakterystyczne dla regionu grądy, bory mieszane, a także fragmenty łęgów i wilgotnych borów trzcinnikowych.

W historii parku, zwłaszcza w XIX wieku, dominowały takie gatunki jak buki, wierzby białe, olchy, jesiony, klony, kasztanowce, robinie akacjowe, sosny, modrzewie, miłorząb oraz dęby. Obecnie drzewostan bukowy i iglasty z przewagą sosny znajduje się w dobrym stanie, a co roku w lesie sadzonych jest około 20 tysięcy drzew, aby uzupełnić ubytki spowodowane naturalnymi procesami oraz cięciem sanitarnym.

W szczególności w 2008 roku zaznaczył się pożar, gdy wycięto 2443 drzew, ale dla zrównoważonego rozwoju parku, posadzono w tym samym czasie 23 855 młodych sadzonek, co świadczy o systematycznym podejściu do ochrony i rewitalizacji tego terenu.

Najczęściej spotykane gatunki drzew w Lesie Komunalnym
Polska nazwa	Łacińska nazwa
Dąb czerwony	Quercus rubra
Jesion wyniosły	Fraxinus excelsior
Buk pospolity	Fagus sylvatica
Brzoza brodawkowata	Betula pendula
Olsza czarna	Alnus glutinosa
Sosna wejmutka	Pinus strobus
Świerk pospolity	Picea abies
Sosna pospolita	Pinus sylvestris
Robinia akacjowa	Robinia pseudoacacia
Kasztanowiec biały	Aesculus hippocastanum
Klon jawor	Acer pseudoplatanus
Dąb szypułkowy	Quercus robur

Fauna

W gliwickim lesie można spotkać sarny, zające oraz dziki, które zamieszkują to malownicze miejsce. Warto zaznaczyć, że w 1912 roku na obszarze lasu miejskiego po raz pierwszy dostrzeżono ćmę z gatunku Alcis repandata, co wskazuje na bogactwo fauny tego regionu.

Na drzewach umieszczono ponad 300 budek dla ptaków, które w 2007 roku zamieszkiwało około 200 różnych ptaków, w tym sikorki, kowaliki, muchołówki, pleszki oraz pełzacze. Nie tylko ptaki znajdują tu swoje miejsce, gdyż w lesie można również spotkać wiewiórki oraz myszy, co świadczy o różnorodności biologicznej tego obszaru.

Historia

Pierwsze informacje dotyczące obszaru leśnego w rejonie Gliwic sięgają średniowiecza, jednak wówczas nie obejmowały one tego miasta. Historia parku, który znajduje się w pobliżu ulicy Chorzowskiej, rozpoczyna się w XVII wieku, kiedy to w miejskiej kronice zmieniającej się rzeczywistości wspomniano o lasach komunalnych. Warto zauważyć, że na mapie z 1736 roku widnieje zaznaczenie lasu w tym regionie.

Archiwa rejencji opolskiej z lat 1814-17 odnotowują, że miejskie tereny leśne Gliwic były podzielone na trzy obwody: Siorek, Stary Las oraz las Żernicki. W latach 1810–1910 obserwowano niezwykle dynamiczny wzrost populacji Gliwic, która wzrosła 22 razy (z 2 990 w 1810 roku do 66 981 w 1910 roku), co wpłynęło na miejskie granice, pochłaniając okolice podmiejskie. Wówczas to powstała dzielnica Zatorze, a w drugiej połowie XIX wieku koncepcja „miasta ogrodu” zyskała na znaczeniu — zamieszkiwane tereny były projektowane w sąsiedztwie natury.

Ważnym elementem tej wizji była Palmiarnia Miejska oraz Las Miejski, które zajmowały kluczowe miejsce w planach rozwoju. Koniec XIX wieku przyniósł zdecydowaną zmianę w popularności leśnego terenu, który dzięki zameczkowi leśnemu zyskał nową tożsamość. W 1864 roku władze miasta sprzedały 206 mórg lasu za 25 000 talarów, a w 1866 roku kolej nabyła 62 morgi lasu miejskiego za 4650 talarów. Niestety, kataklizmy naturalne nie oszczędzały tego regionu — huragan w grudniu 1868 roku zniszczył dużą powierzchnię lasu, przewracając około 800 drzew, a w 1903 roku wiatr powalił 2000 drzew. Również pożary, które miały miejsce w lipcu 1905 roku, również były tragicznymi epizodami w historii tego miejsca.

W czerwcu 1909 roku na terenie lasu zorganizowano X Niemieckie Igrzyska Młodzieży, w których rywalizowało 254 szkoły z całych Niemiec, przyciągając około 50 tysięcy widzów. Dwa lata później, przy Zameczku Leśnym, zbudowano prowizoryczny pas startowy, gdzie odbył się wyścig motocyklowy. W okresie II wojny światowej w Zameczku Leśnym skoszarowano m.in. robotników przymusowych, a teren lasu mógł być wykorzystywany jako magazyn amunicji przez niemieckie wojsko. Po zakończeniu działań wojennych przeprowadzono na tym terenie detonacje odnalezionej amunicji, a polskie wojsko prowadziło tutaj niszczenie konfiskowanej broni oraz neutralizację niewybuchów.

Po 1945 roku park zajmował powierzchnię 364 ha, przyciągając od 15 do 20 tysięcy odwiedzających. W 1954 roku powołano komitet, który zajął się budową Parku Kultury i Wypoczynku, a w 1970 roku w centralnej części parku wytyczono Szlak Husarii Polskiej. Pierwsze po wojenne plany zagospodarowania tych terenów zrealizowano w latach 1992-2001, a kolejne od 2002 do 2012 roku. Na przykład 1 listopada 2004 roku, kosztem 5,17 ha lasu, powiększono Cmentarz Lipowy, pozostawiając jednocześnie 55 drzew iglastych oraz 2540 krzewów iglastych i liściastych. Niestety, 2 maja 2012 roku doszło do pożaru, który strawił kilka setek metrów kwadratowych podszytu.

Obiekty

Tężnia solankowa została oddana do użytku w lipcu 2020 roku. Wokół obiektu zbudowano strefę komfortu, która obejmuje leżaki oraz ławki, a także piękny ogród. W tej okolicy posadzono około 700 krzewów i różnych ozdobnych roślin. Sama tężnia ma kształt prostokąta o wymiarach około 13 na 40 metrów oraz wysokość blisko 8 metrów. Zadaszenie obiektu umożliwia korzystanie z niego nawet podczas opadów deszczu, co zapobiega rozcieńczaniu solanki. W pobliżu znajdują się parking oraz stojaki na rowery. W okresie zimowym tężnia jest nieczynna.

Zameczek Leśny został zaprojektowany przez Eugena Kohna w 1895 roku i zrealizowany przez firmę Georga Lüthge. Otwarcie kawiarni w stylu angielsko-chińskim miało miejsce 29 lipca 1896 roku. W 1950 roku budynek stał się siedzibą przedsiębiorstwa Budowy Przemysłu Ciężkiego w Gliwicach. W latach 1959-1962 gościł w sobie kabaret Czarny Kot, a od 1960 do 1976 roku należał do Gliwickich Zakładów Gastronomicznych, później przeszedł w ręce spółdzielni Społem. W 2010 roku, po długim procesie sądowym, obiekt został przekazany miastu, jednak w maju 2020 roku został zrównany z ziemią.

Sztuczny tor kolarski o długości 400 metrów i szerokości 8 metrów otwarto 12 września 1897 roku. Był to największy tego typu obiekt w Niemczech, zbudowany z drewna i zajmujący powierzchnię 33 000 m². Miał znajdujące się tam trybuny, które pomieściły łącznie 3100 widzów, w tym 800 osób w części zadaszonej oraz 2300 na otwartych trybunach.

Pozostałe obiekty:

• muszla koncertowa – otwarta 12 września 1897 roku, obecnie w stanie ruiny,
• ścieżka edukacyjna – zespół 12 tablic z opisem fauny lasu, zbudowanych w 2011 roku,
• 2 place zabaw – jeden przy ul. Brzozowej, drugi przy Horsta Bienka,
• nieczynny basen – założony w latach międzywojennych, z fontanną i rzeźbą Trzech dziewcząt, autorstwa Hansa Breittenbacha,
• kort tenisowy – otwarty w latach międzywojennych, obecnie nie istnieje,
• leśniczówka,
• lotnisko – zbudowane w 1910 roku, obecnie nie istnieje. Właśnie stąd startował Claude Dornier, znany konstruktor lotniczy, prowadząc eksperymenty ze samolotami, które potrafiły wznieść się na wysokość 50 metrów,
• przystanek linii kolejowej położony przy Zameczku Leśnym,
• zajezdnia tramwajowa zlikwidowana w maju 1972 roku.

Turystyka

W Gliwicach turyści znajdą wiele możliwości do aktywnego spędzania czasu na świeżym powietrzu. Miasto oferuje różnorodne szlaki turystyczne piesze, które zachęcają do odkrywania uroków lokalnej przyrody.

• Szlak Husarii Polskiej – jego wytyczenie miało miejsce w latach 1969-70 z inicjatywy księdza Jerzego Pawlika, z okazji 286. rocznicy odsieczy wiedeńskiej. Część gliwicka tego szlaku startuje w Żernikach, prowadzi przez Szobiszowice i zmierza ku centrum miasta. Warto zaznaczyć, że ta trasa nie jest dosłownym odzwierciedleniem marszu Jana III Sobieskiego, lecz została zaplanowana tak, aby przechodzić przez obszary o walorach przyrodniczych.
• Trasy rowerowe – do dostępnych tras należy trasa nr 397, mająca długość 500 m, zlokalizowana przy ul. Chorzowskiej oraz trasa nr 400, która mierzy 2 km.

Te oferowane szlaki dostarczają niezwykłych wrażeń oraz pozwalają na aktywne odkrywanie Gliwic w przyjemny sposób.

---

Oceń: Park Kultury i Wypoczynku w Gliwicach

---