Cmentarz Centralny, znany również pod niemiecką nazwą Zentralfriedhof czy Hauptfriedhof, to ważny obiekt znajdujący się w Gliwicach. Jest to cmentarz usytuowany przy ulicy Kozielskiej, na granicy dwóch dzielnic, które mają swoją unikalną historię oraz charakter.
W pobliżu cmentarza możemy znaleźć dzielnicę Stare Gliwice, która jest pełna malowniczych uliczek i zabytków, a także dzielnicę Wojska Polskiego, która również odgrywa znaczącą rolę w historii miasta.
Cmentarz Centralny jest nie tylko miejscem spoczynku, ale również świadectwem historii Gliwic, co czyni go interesującym miejscem do odwiedzenia.
Historia
Nekropolia o powierzchni 22 hektarów, odpowiadająca około 85 morgom, została zaprojektowana i zrealizowana w latach 1920-1927. Jej autorem był gliwicki miejski inspektor budowlany oraz architekt Karl Schabik, który opracował ogólny plan, a także zadbał o detale architektoniczne. Ogród natomiast powstał pod czujnym okiem gliwickiego miejskiego inspektora ogrodniczego, Richarda Riedla, który odpowiadał za wystrój zieleni. Nekropolia znajduje się na południe od równocześnie budowanego Parku Szwajcaria, a jej układ koncepcyjny przybiera formę krzyża łacińskiego wkomponowanego w romb, co sprawia, że łączy ona w sobie elementy kulturowe z funkcjami jako miejsce spoczynku, parku oraz przestrzeni do sztuki i wypoczynku.
Aby zachować estetykę oraz wysoką wartość architektoniczną, początkowo na cmentarzu nie dopuszczano do samowolnych nasadzeń kwiatów. Każda sekcja nekropolii była obsadzana szczególnymi rodzajami roślin. Wśród dominujących gatunków znajdują się brzozy, sosny wejmutki, świerki pospolite oraz lipy drobnolistne. Na terenie cmentarza rozmieszczono także mniejsze elementy architektoniczne, w tym fontanny ze rzeźbami, które tworzą niepowtarzalny klimat miejsca.
Od dwóch monumentalnych bram głównych prowadzą szerokie aleje o długości 108 metrów. Bezpośrednio przy tych alejach usytuowany jest dom przedpogrzebowy, którego projekt architektoniczny stworzył Karl Schabik. Wystrój wnętrz był dziełem gliwickiego artysty, Ericha Johannesa Gottschlicha, który zaprojektował dziesięć alegorycznych malowideł, niestety, całkowicie zamalowanych w późniejszym czasie.
W sąsiedztwie domu przedpogrzebowego znajduje się monumentalna grupa Ukrzyżowania wykonana przez rzeźbiarza Paula Ondruscha. Wśród wielu plenerowych rzeźb zachowało się również dzieło Hannsa Breitenbacha, które przedstawia mnicha czytającego psałterz, nawiązujące do św. Franciszka. Pierwsze pochówki w tym miejscu miały miejsce w 1924 roku.
Rok 1926 był przełomowy, bowiem na terenie cmentarza oddano do użytku przeniesiony z Zębowic koło Olesna drewniany kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Niestety, w 1992 roku obiekt ten został rozebrany, a jego budowla została odtworzona następnie na lokalu dawnego Cmentarza Starokozielskiego. Kolejnym istotnym elementem był projekt krematorium, który został zrealizowany w latach 1937-1938 za kaplicą, według planów Hansa Sattlera. Ołtarz zaprojektowany został przez rzeźbiarza Hannsa Breitenbacha, jednak krematorium zburzono w 1945 roku, a jego ruiny zlikwidowano w 2007 roku.
Po zakończeniu II wojny światowej, na cmentarzu utworzono 14 mogił zbiorowych z prochami żołnierzy Wojska Polskiego, którzy zmarli w niewoli. W 1948 roku powołano do życia 8 mogił zbiorowych, aby upamiętnić ofiary marszu śmierci z Auschwitz-Birkenau, które do tego czasu były rozproszone w różnych mogiłach wzdłuż trasy marszu.
Pochowani
Informacje o osobach spoczywających na Cmentarzu Centralnym w Gliwicach można znaleźć na dedykowanej stronie dotyczącej tej tematyki. Warto odwiedzić kategorię poświęconą pochowanym, aby zgłębić historię oraz poznać biografie osób, które tam spoczywają.
Bibliografia i linki zewnętrzne
W tej sekcji można znaleźć literaturę oraz linki zewnętrzne, które dotyczą Cmentarza Centralnego w Gliwicach.
- Karl Baedeker: Schlesien, Riesengebirge, Grafschaft Glatz. Leipzig: Karl Baedeker, 1938, s. 246,
- Rudolf R. Riedel, Der Zentralfriedhof in Gleiwitz, „Die Gartenwelt”, Jg. XXIV (12), Berlin: Verlag von Paul Parey, 1920, s. 97–100 [dostęp 2021-11-12],
- Cmentarz Centralny. bip.gliwice.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-19)], Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego w Gliwicach,
- Historia cmentarzy komunalnych w Gliwicach. mzuk.gliwice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-05-01)], Miejski Zarząd Usług Komunalnych.
Przypisy
- BogusławB. Tracz BogusławB., Pośrodku życia, „Gość Niedzielny / Gość Gliwicki”, nr 43, gosc.pl, Katowice, 25.10.2012 r. [dostęp 12.11.2021 r.]
- Tomasz MarcinT.M. Dudziński Tomasz MarcinT.M., Gruss aus Gleiwitz, wyd. III, t. Część XIV: Gliwice w XXI wieku, Śląska Biblioteka Cyfrowa, Gliwice, marzec 2012 r. [dostęp 12.11.2021 r.]
- EwaE. Chojecka EwaE. i inni, Sztuka pod znakiem swastyki w kręgu ideologii narodowego socjalizmu 1933–1945, [w:] EwaE. Chojecka (red.), Sztuka Górnego Śląska od średniowiecza do końca XX wieku, wyd. 2, Katowice: Muzeum Śląskie, 2009 r.
- Zbiorowa mogiła – ofiary. Wirtualny Sztetl. [dostęp 12.11.2021 r.]
- Baedeker 1938 r.
- Riedel 1920 r.
Pozostałe obiekty w kategorii "Cmentarze":
Nowy cmentarz żydowski w Gliwicach | Cmentarz Lipowy w GliwicachOceń: Cmentarz Centralny w Gliwicach