Katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Gliwicach

---

Historia

Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Gliwicach to obiekt o bogatej historii. Jego budowa miała miejsce w latach 1896–1900, a autorstwo projektu przypisuje się architektowi Georgowi Kuczora, który jest znany z zaprojektowania również innych znaczących budynków w Gliwicach, w tym „Czerwonej chemii”.

Początkowo nowo powstała świątynia była częścią gliwickiej parafii Wszystkich Świętych. Przełomowym momentem dla kościoła było erygowanie parafii pod wezwaniem św. Apostołów Piotra i Pawła w 1908 roku, kiedy to pierwszym proboszczem został ksiądz prałat Józef Jagło.

Organy świątyni, które zostały zbudowane przez Kurzera z Gliwic w 1900 roku, początkowo miały 42 głosy. W 1936 roku przeprowadzono ich przebudowę przez austriacką firmę Rieger, która powiększyła je do 54 głosów. Po kapitalnym remoncie, który miał miejsce w 2009 roku, organy wróciły do użytkowania w pełnej świetności.

W 1992 roku papież Jan Paweł II erygował diecezję gliwicką, nadając kościołowi status katedry. Było to istotne wydarzenie w historii tej świątyni, która zyskała na znaczeniu w hierarchii kościoła.

Kalendarium

• 1890, 15 kwietnia – decyzja korporacji kościelnych o budowie nowego kościoła,
• 1896, 23 listopada – uroczyste położenie kamienia węgielnego,
• 1897, maj – ukończenie fundamentów,
• 1898, 12 listopada – uroczyste zatknięcie tradycyjnej wiechy na obelkowaniu dachowym,
• 1899, 8 listopada – poświęcenie nowego kościoła i odprawienie pierwszej mszy przez proboszcza parafii ks. Pawła Buchali,
• 1900, 16 maja – uroczysta konsekracja dokonana przez biskupa wrocławskiego ks. kardynała Jerzego Koppa,
• 1908, 15 stycznia – erygowanie nowej parafii i mianowanie pierwszego proboszcza, ks. Józefa Jagłę,
• 1917, 26 czerwca – zarekwirowanie dzwonów na cele wojenne,
• 1922, 10 września – uroczyste poświęcenie nowych dzwonów,
• 1934–1936 – renowacja wnętrza kościoła i remont organów,
• 1945, 24 stycznia – ostrzał przez wojska sowieckie pozycji niemieckich w okolicach kościoła powodujący znaczne zniszczenia kościoła,
• 1945–1946 – usuwanie szkód wojennych,
• 1955–1956 – restauracja witraży,
• 1978–1979 – prace malarskie wnętrza wykonane przez artystę J. Szmuca z Krakowa,
• 1992, 25 marca – podniesienie kościoła do godności kościoła katedralnego dokonane przez Jana Pawła II.

Wnętrze i wyposażenie

Wnętrze świątyni emanowało neogotyckim stylem, który jest charakterystyczny dla wielu kościołów tego okresu.

Główny ołtarz, stworzony przez Zakład Buhla z Wrocławia, zrobiony jest z drzewa sosnowego i prezentuje następujące elementy:

• obraz przedstawiający Świętych Apostołów Piotra i Pawła autorstwa Juliana Waldowskiego z Wrocławia,
• po bokach drewniane rzeźby świętej Jadwigi Śląskiej oraz świętej Elżbiety z Turyngii,
• nad rzeźbami znajduje się figura świętego Michała Archanioła,
• figurki czterech adorujących aniołów umieszczone w dolnej strefie,
• tabernakulum z ozdobami wykonanymi w złocie.

Boczne ołtarze również zostały zaprojektowane przez Zakład Buhla. Zacznijmy od ołtarza poświęconego Najświętszemu Sercu Pana Jezusa:

• centralnie umiejscowiony obraz Pana Jezusa w zapraszającym geście, autorstwa Juliana Wałdowskiego,
• po bokach figury świętego Franciszka z Asyżu oraz świętego Antoniego Padewskiego,
• nad postaciami wznosi się figura świętego Błażeja.

Kolejny ołtarz boczny, dedykowany Najświętszej Maryi Pannie, również wyprodukowany przez Zakład Buhla, zawiera:

• obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem jako Królową Nieba, autorstwa Juliana Waldowskiego,
• figury świętego Józefa oraz świętej Anny po bokach,
• nad figurami znajduje się figura świętego Alojzego.

Innym interesującym dziełem jest ołtarz boczny Matki Boskiej Bolesnej, ufundowany w 1910 roku, wykonany w Monachium, który zawiera relikwie:

• świętego Kandyda,
• świętego Feliksa,
• świętej Klemensji.

Natomiast ołtarz boczny Matki Boskiej Częstochowskiej, ufundowany w 1912 roku jako wyraz pokuty, również został wykonany w Monachium i składa się z:

• obrazu zewnętrznego przedstawiającego Boskiego Przyjaciela Dzieci,
• obrazu wewnętrznego z reliefami błogosławionej Bronisławy oraz świętej Notburgi,
• pod mensą ołtarza umieszczony jest wizerunek świętego Stanisława Kostki.

Warto również zwrócić uwagę na ambonę:

• ozdoby w postaci reliefów przedstawiających Boskiego Zbawiciela oraz czterech Ewangelistów,
• na daszku znajduje się figura świętego Jerzego.

Droga Krzyżowa wyrzeźbiona w drewnie stanowi dzieło C. Buhla z Wrocławia. Z kolei chrzcielnica, wykonana z marmuru, posiada:

• rzeźbioną scenę chrztu Pana Jezusa na drewnianym wieku.

W przedsionku kościoła znaleźć można:

• rzeźbę przedstawiającą świętego Antoniego Padewskiego, ufundowaną w 1927 roku, autorstwa znanego rzeźbiarza bytomskiego F. Schinka, otoczonego zaufanymi petentami,
• witraż z 1911 roku przedstawiający Baranka Bożego adorowanego przez unoszących się aniołów, wykonany w Monachium.

Witraże w prezbiterium, wykonane w warsztacie A. Kliema z Raciborza, zostały odrestaurowane w 1955/56 roku i przedstawiają:

• świętą Barbarę,
• świętą Jadwigę,
• świętych Piotra i Pawła,
• świętego Wojciecha oraz świętego Jacka Odrowąża.

Organy

Organy w Katedrze Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Gliwicach miały swoje początki w 1899 roku, kiedy to gliwicki organmistrz Ernst Kurzer podjął się ich budowy. Projekt dyspozycji instrumentu przygotował profesor Emil Bohn z Wrocławia, a wykonanie szafy organowej zlecono Zakładowi Sztuki Kościelnej Buhl, również z Wrocławia. W lipcu 1917 roku organy, które powstały z inicjatywy Kurzera, zostały niestety zarekwirowane na potrzeby wojenne. Zdemontowanie instrumentu zleciła firma Klimosch und Dürschlag z Rybnika. Ciekawym faktem jest, że ta sama firma pięć lat później wzbogaciła prospekt organów o piszczałki wykonane z cynku.

W 1936 roku podjęto decyzję o gruntownej przebudowie instrumentu, którą zlecono znanej firmie Rieger, mającej siedzibę w Kolonii-Mokrej koło Głubczyc. W wyniku tej przebudowy powstał nowy instrument, który wykorzystywał nie tylko oryginalną szafę, ale także niektóre głosy z konstrukcji Kurzera. Poświęcenie nowo zmodernizowanych organów odbyło się 20 grudnia 1936 roku.

Dyspozycja instrumentu przedstawia się następująco:

Manuał I	Manuał II	Manuał III	Pedał
1. Prinzipal 16′	1. Bordun 16′	1. Schwebd. Aeol. 8′	1. Gambabass 16′
2. Gemshorn 8′	2. Salizional 8′	2. Viola di Gamba 8′	2. Subbass 16′
3. Doppelflöte 8′	3. Liebl. Gedackt 8′	3. Quintade 8′	3. Violonbass 16′
4. Gamba 8′	4. Flaut dolce 8′	4. Portunalflöte 8′	4. Prinzipalbass 16′
5. Hohlflöte 8′	5. Prinzipal minor 8′	5. Geigenprinzipal 8′	5. Quintbass 10 2/3′
6. Prinzipal 8′	6. Gemshorn 4′	6. Nachthorn ged. 4′	6. Bassflöte 8′
7. Rohrflöte 4′	7. Prästant 4′	7. Prinzipal 4′	7. Cello 8′
8. Spitzflöte 4′	8. Nazard 2 2/3′	8. Quintflöte 2 2/3′	8. Octavbass 8′
9. Octave 4′	9. Waldflöte 2′	9. Flageolette 2′	9. Prinzipal 4′
10. Quinte 2 2/3′	10. Terz 1 3/5′	10. Siff-flöte 1′	10. Nachthorn 2′
11. Octave 2′	11. Cymbel 3 fach.	11. Sesquialtera 2 fach.	11. Rauschpfeife 4 fach
12. Kornett 3-5 fach.	12. English Horn 8′	12. Mixtur 4 fach.	12. Posaune 16′
13. Rauschpfeife 2 fach.	_	13. Rankett 16′	13. Basstrompete 8′
14. Mixtur 5-6 fach.	_	14. Oboe 8′	_
15. Trompete 8′	_	_	_
Harfe	_	_	_

Dzwony

Na wieży katedry znajdują się trzy dzwony wykonane ze stali. Przed 1917 rokiem, na tej samej wieży, wisiały dzwony spiżowe, które zostały odlane przez renomowaną ludwisarnię Braci Urlich w Apoldzie. Jednym z dzwonów z tej odlewni była sygnaturka, która przetrwała aż do 1941 roku, kiedy to została zarekwirowana na potrzeby wojenne.

W 2021 roku, dzięki zaangażowaniu specjalistów oraz ekspertów z Politechniki Śląskiej, dzwony przeszły gruntowny remont. W trakcie tej renowacji na nowo zawieszono instrument, który wcześniej znajdował się w wnętrzu katedry i służył do odmierzania czasu. Dzwony zostały osadzone na zębatkach, które zostały zaprojektowane według wzorów stosowanych przez wcześniejszą odlewnię w Bochum.

Lp.	Nazwa	Masa (kg)	Tonacja	Średnica (cm)	Rok produkcji	Producent
1	Mały dzwon	około 1150 kg	e′ (-)	138 cm	1922	Bochumer Verein Gussstahlfabrik, Bochum
2	Średni dzwon	około 1900 kg	d′ (-)	157 cm	1922	Bochumer Verein Gussstahlfabrik, Bochum
3	Duży dzwon	około 3250 kg	b0 (+)	190 cm	1922	Bochumer Verein Gussstahlfabrik, Bochum

---

Oceń: Katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Gliwicach

---