Kościół św. Bartłomieja w Gliwicach (stary)

---

Historia

Pierwsze wzmianki dotyczące Szobiszowic, znane wówczas jako Petersdorf, sięgają roku 1276. Była to zatem odrębna wieś arystokratyczna. Na koniec XIII wieku istniała już parafia, uznawana za jedną z najstarszych w regionie Górnego Śląska. Informacje na temat tej parafii można znaleźć w dokumencie datowanym na 17 września 1297 roku, przygotowanym przez pierwszego proboszcza.

Chociaż dokładna data powstania starego kościoła nie jest znana, krążą niepotwierdzone teorie, że jego budowę mogła zainicjować organizacja templariuszy, co przypuszcza się miało miejsce w 1232 roku. Pierwotna struktura kościoła, zapewne wzniesiona z drewna, przeszła później istotne przemiany.

Jest prawdopodobne, że obecna, kamienna sylwetka kościoła powstała w wyniku remontu, który odbył się w XV wieku. Wykopaliska archeologiczne, przeprowadzone w 1973 roku, sugerują, że część prezbiterium jest znacznie starsza, datując się na przełom XII i XIII wieku.

W wyniku przebudowy w 1447 roku prezbiterium wzbogacono o prostokątną nawę. Natomiast w 1623 roku zabudowa przedmieścia, w tym również kościół, uległa zniszczeniu wskutek pożaru, co było wynikiem przygotowań do obrony miasta przed wojskami duńskimi pod dowództwem generała Ernesta Mansfelda von Wallensteina. Po zniszczeniach, które miały miejsce po 1626 roku, kościół został odbudowany, a do nawy dołączono wieżę oraz zmieniono sklepienie prezbiterium.

25 sierpnia 1683 roku w tymże kościele odbyły się chrzciny Bartłomieja, syna żołnierza walczącego u boku króla Jana III Sobieskiego, który wówczas przechodził przez miasto.

Do 1843 roku wokół kościoła funkcjonował cmentarz, który stanowił integralną część tej przestrzeni sakralnej. Przez wiele lat, aż do 1911 roku, kiedy zbudowano nowy, neogotycki kościół, stary kościół pełnił funkcję parafialną dla mieszkańców okolicy.

Architektura

Kościół św. Bartłomieja w Gliwicach jest znakomitym przykładem architektury gotyckiej, wzniesionym na małym wzniesieniu i otoczonym solidnym murem. To inkastelowane budowle, które odznacza się nie tylko swoją historią, ale również formą architektoniczną.

Struktura świątyni została wykonana z kamienia i cegły, co podkreśla jej solidność. Jest to jednonawowy, orientowany kościół, którego zewnętrzne ściany wzmacniane są skarpami uskokowymi, co dodaje mu charakterystycznego wyglądu. Nawa ma prostokątny kształt, a do niej przylega węższe, prosto zamknięte prezbiterium.

Od strony północnej, do budowli przylega zakrystia, w której znajduje się emporą na piętrze. Dodatkowo, w zachodniej części nawy umiejscowiony jest chór muzyczny, wsparty na drewnianych słupach, co nadaje przestrzeni unikalnego stylu.

Dachy zarówno nawy, jak i prezbiterium są dwuspadowe, a ich pokrycie wykonano z gontu. Wieża świątyni, zwieńczona krenelażem, jest przykryta dachem pogrążonym, co podkreśla jej monumentalny charakter. Nawa wewnątrz jest przykryta płaskim stropem, z kolei prezbiterium ma sklepienie na gurtach. W kruchcie można zobaczyć sklepienie krzyżowe, co dodaje całości architektonicznej wyjątkowego wyrazu.

Wystrój i wyposażenie

W archiwalnych protokołach wizytacyjnych z XVII oraz XVIII wieku zaobserwowano wiele cennych elementów wnętrza. Zanotowano obecność: ołtarza głównego, który jest poświęcony św. Bartłomiejowi, a także kilku ołtarzy bocznych, które mają za zadanie przedstawienie Najświętszej Maryi Panny w typie Mater Dolorosa oraz św. Mikołaja.

Dodatkowo, znajdują się tam kamienna chrzcielnica, ambona, organy miechowe, oraz trzy dzwony w wieży i cztery dzwony w wieżyczce.

Obecna aranżacja wnętrza bazuje głównie na elementach pochodzących z XVII oraz XIX wieku. Ołtarz główny, dekorowany w stylu barokowym, jest drewniany i marmoryzowany. W jego zwieńczeniu znajdują się rzeźby św. Piotra i św. Pawła, a w centralnej części umieszczono współczesny obraz Matki Boskiej Częstochowskiej. Ołtarz boczny ukazuje obraz Matki Boskiej Różańcowej, datowany na XIX wiek.

W prezbiterium oraz na tęczowej ścianie zachowały się polichromie z XVII wieku, które zostały odkryte podczas renowacji w latach 1971–1972. Wśród tych cennych malowideł wyróżnia się przedstawienie drzewa Jessego. W roku 2010 podczas prac konserwatorskich odkryto również pozostałości gotyckich malowideł, co stanowi dodatkową atrakcję dla odwiedzających tę historyczną świątynię.

Otoczenie

Teren, na którym usytuowany jest kościół, otoczony jest eleganckim kamiennym murem, co nadaje mu niepowtarzalny charakter. W przeszłości, po stronie zachodniej, znajdowała się trójprzęsłowa bramka, zwieńczona architektonicznym frontonem. Niestety, jej likwidacja była konieczna w związku z poszerzeniem ul. Toszeckiej.

Przy głównym wejściu do świątyni widnieje kamienny krzyż, datowany na 1882 rok, który stanowi istotny element otoczenia, dodając historycznego klimatu temu miejscu. W pobliżu prezbiterium można dostrzec nagrobek proboszcza Roba Matterna, który zmarł w 1895 roku, co dodatkowo podkreśla znaczenie kościoła jako miejsca pamięci lokalnej społeczności.

---

Oceń: Kościół św. Bartłomieja w Gliwicach (stary)

---